Lichtende nachtwolken zijn een bijzonder type wolken dat zichtbaar is in de zomermaanden boven Nederland, meestal van eind mei tot half augustus. Ze vormen zich heel hoog in de atmosfeer, op ongeveer 80 kilometer hoogte; veel hoger dan normale wolken. Door deze hoogte vangen ze nog zonlicht terwijl het aan de grond al donker is. Dit zorgt ervoor dat ze ’s nachts zichtbaar zijn als dunne, blauw-witte sluiers aan de noordelijke hemel.
Wat zijn lichtende nachtwolken?
In tegenstelling tot gewone wolken, die uit waterdruppels bestaan, zijn lichtende nachtwolken opgebouwd uit hele fijne ijskristallen die zich vormen rond stofdeeltjes. Die deeltjes kunnen afkomstig zijn van meteoren, vulkanische as of zelfs uitlaatgassen van raketten. Omdat de lucht op die hoogte extreem ijl en koud is (rond de -130 tot -145 graden Celsius), kunnen zich onder de juiste omstandigheden ijskristallen vormen.
Wanneer kun je lichtende nachtwolken zien?
In Nederland verschijnen lichtende nachtwolken vooral in juni en juli, soms al eind mei en zelden nog in augustus. De kans op waarneming is het grootst tussen half juni en begin juli. Er zijn een paar voorwaarden waaraan moet worden voldaan:
- De zon moet tussen 6 en 16 graden onder de horizon staan (zogenaamde ‘astronomische schemering’). Dit gebeurt in Nederland meestal tussen ongeveer 22.30 en 01.30 uur.
- De lucht moet aan de noordelijke horizon helder zijn. Een beetje bewolking hoeft niet erg te zijn, maar dikke wolken maken waarneming onmogelijk.
- De locatie is belangrijk: een plek met vrij uitzicht op de noordelijke horizon is essentieel. Hoe minder lichtvervuiling, hoe beter.
De meeste waarnemingen worden gedaan tussen het noordoosten en noordwesten aan de hemel. De wolken hangen vrij laag, dus het loont om een plek op te zoeken met weinig obstakels zoals bomen of gebouwen.
Hoe herken je lichtende nachtwolken?
Lichtende nachtwolken zijn goed te onderscheiden van gewone bewolking. Ze zien eruit als zilverachtige of blauw-witte patronen die lijken te golven, kronkelen of in structuren bewegen die doen denken aan visgraatmotieven of dunne slierten. Ze zijn vrij statisch, in tegenstelling tot lagere wolken die vaak snel bewegen.
Een paar kenmerken op een rij:
- Kleur: meestal blauwachtig wit of zilverachtig.
- Structuur: ragfijne lijnen, golvende patronen of waaiervormige structuren.
- Hoogte: ze verschijnen meestal laag aan de noordelijke hemel, rond 5 tot 15 graden boven de horizon.
- Beweging: nauwelijks zichtbaar met het blote oog, maar op timelapse-beelden zijn langzame stromingen te zien.
- Doorzichtigheid: sterren blijven vaak zichtbaar door de wolken heen.
Zie hier een video van lichtende nachtwolken, ‘gewoon’ gefilmd in ons eigen Zwolle, waarop duidelijk te zien is hoe dit indrukwekkende fenomeen eruit ziet:
Wat is de oorzaak van lichtende nachtwolken?
Er zijn een paar factoren die samen zorgen voor het ontstaan van lichtende nachtwolken:
- Extreme kou in de mesosfeer: Dit gebeurt vooral in de zomer, wanneer die laag het koudst is.
- Aanwezigheid van waterdamp op grote hoogte: Waterdamp is schaars zo hoog in de atmosfeer, maar door natuurlijke processen én menselijke invloed komt het er toch terecht.
- Stofdeeltjes: Die zijn nodig als ‘kernen’ waarop de ijskristallen kunnen vormen. De deeltjes kunnen van kosmische oorsprong zijn (bijvoorbeeld van meteoren), maar ook door de mens in de atmosfeer gebracht worden.
Onderzoekers vermoeden dat de opkomst van lichtende nachtwolken in de laatste honderd jaar deels samenhangt met een toename van waterdamp in de hoge atmosfeer. Ook de lancering van raketten laat deeltjes achter die als condensatiekernen kunnen dienen.
Lichtende nachtwolken en het klimaat
Er wordt steeds meer onderzoek gedaan naar de relatie tussen lichtende nachtwolken en klimaatverandering. Omdat deze wolken alleen onder heel specifieke omstandigheden ontstaan, zijn ze een soort natuurlijke indicator van veranderingen in de hogere atmosfeer. Zo kan een stijging in methaangas leiden tot meer waterdamp op grote hoogte, wat de vorming van deze wolken beïnvloedt.
Sommige wetenschappers gebruiken waarnemingen van lichtende nachtwolken zelfs als manier om veranderingen in de mesosfeer te volgen. Dit is nog relatief nieuw onderzoek, maar het laat zien dat dit verschijnsel niet alleen mooi is om te zien, maar ook waardevol voor de wetenschap.
Tips om lichtende nachtwolken te zien
Wil je een goede kans maken om lichtende nachtwolken zelf te spotten? Dan helpt het om deze checklist te volgen:
- Kies de juiste periode: van eind mei tot half juli, vooral rondom midzomer.
- Ga op tijd naar buiten: tussen 22.30 en 01.30 uur is de kans het grootst.
- Zoek een donkere plek: bij voorkeur buiten de stad, met vrij zicht naar het noorden.
- Check meldingen: op websites als Weerplaza, hemel.waarnemen.com of via sociale media worden vaak actuele waarnemingen gedeeld.
- Neem een camera mee: met een statief en wat oefening kun je zelfs met een gewone digitale camera mooie foto’s maken.
Lichtende nachtwolken fotograferen
Het fotograferen van lichtende nachtwolken is goed te doen, zelfs met eenvoudige apparatuur. Een paar tips:
- Gebruik een statief om beweging te voorkomen.
- Zet je camera op manuele modus.
- Probeer een sluitertijd tussen de 5 en 20 seconden.
- Gebruik een hoge ISO-waarde (800 tot 1600).
- Stel handmatig scherp op oneindig.
- Probeer verschillende composities: met silhouetten van bomen, gebouwen of water in beeld krijg je vaak de mooiste effecten.
Ook met sommige moderne smartphones kun je lichtende nachtwolken vastleggen, vooral als ze een nachtmodus of lange belichting hebben.
Waarom zijn ze zo geliefd onder natuurliefhebbers?
Lichtende nachtwolken vormen een bijzonder verschijnsel voor wie van de natuur houdt, omdat ze onverwacht zijn en alleen in specifieke omstandigheden zichtbaar worden. Er is geen garantie dat je ze te zien krijgt, maar dat maakt het juist extra speciaal. Het vraagt geduld, een beetje voorbereiding en een open blik naar de lucht.
Veel natuurliefhebbers ervaren het zien van lichtende nachtwolken als een rustgevend moment. Er is geen spektakel of lawaai, alleen de stille gloed van ijswolken op grote hoogte. In een tijd waarin veel natuur steeds verder onder druk staat, bieden dit soort nachtelijke waarnemingen iets kalms en verstillends.
Conclusie
Lichtende nachtwolken Nederland zijn een zeldzaam natuurverschijnsel dat vooral in de zomermaanden te zien is. Ze verschijnen laat op de avond aan de noordelijke hemel en zijn te herkennen aan hun blauw-witte, doorschijnende structuren. Door hun hoogte, oorsprong en afhankelijkheid van specifieke omstandigheden zijn ze lastig te voorspellen, maar dat maakt het zien ervan des te waardevoller. Met een beetje voorbereiding is de kans op een waarneming echter zeker aanwezig.
Of je nu een ervaren natuurfotograaf bent of gewoon graag naar de lucht kijkt op een zwoele zomernacht: lichtende nachtwolken zijn absoluut de moeite waard om voor op te blijven.
